Schapen en landgeiten op Appel: duurzaam beheer
gepubliceerd op 18 oktober 2021

Sinds drie jaar graast op Landgoed Appel regelmatig een kudde van zo’n tien landgeiten en 250 schapen. Ze vreten jonge boompjes en pijpenstro tussen de heide op, waardoor de heide niet in bos verandert. Met deze natuurvriendelijke manier van landschapsbeheer, draagt Appel bij aan het duurzaam bevorderen van de biodiversiteit en de kwaliteit van het landschap en alle flora en fauna op het landgoed. Dat begrazen is intensief en nauwkeurig werk. Schaapherder Jan Crets vertelt wat daar allemaal bij komt kijken.

Schaapherder Jan Crets en zijn vrouw en zakenpartner Ellen Kooiman hebben met hun bedrijf C&K Landschapsbeheer zo’n 400 schapen en twintig landgeiten. Daarmee beheren zij van april tot en met november natuurterreinen, bermen, groenstroken en parken. Naast Appel begrazen hun kuddes onder andere ook Het Leersumse Veld en natuurgebied Kwintelooijen in Rhenen en met een kleinere kudde projecten voor gemeenten en stichting De Boom.

Jan: “Heide is eigenlijk een voorloper van bos. Als je niets doet, groeit er binnen een paar jaar een compleet bos. Op Appel is gekozen om, net als vroeger, de jonge boompjes en houtige gewassen af te laten grazen en niet machinaal te verwijderen. Begrazen is een hele mooie, natuurlijke manier om heidegrond en schraal-natuurgraslanden te onderhouden. Met zware trekkers rijd je de grond kapot, verdicht je de bodem en zorg je voor verstoring in het gebied. Een trekker maait alles, maar een natuurgebied hoeft juist geen strak biljartlaken te worden. Schapen eten selectief en kunnen overal goed bijkomen.

Schoonebeker heideschapen
Wij hebben Schoonebeker heideschapen. Dat is een van de grootste heiderassen. Dat vinden wij de mooiste, want ze hebben alle kleuren, niet alleen wit. Ze eten vooral gras, pijpenstro en de topjes en blaadjes van jonge boompjes. Ze eten rigoureus zeg maar. Daarnaast hebben we tien landgeiten in de kudde op Appel. Die vreten bij voorkeur opslag, het grove spul. Vooral houterig gewas, struikjes en twee- tot driejarige denne-, berken- en vuilboompjes vinden ze lekker. Ze eten ook meer dan schapen.

We voeren ze niet bij want ze moeten het veld juist begrazen. Bovendien maakt bijvoeding hun mest te rijk. Dan krijg je andere vegetatie. Planten, bijen en andere insecten hebben baat bij weinig voedingsstoffen. Schapenkeutels zijn schraal: er zit wel wat in, maar niet veel. Heel nuttig.

Graasgedrag: zorgvuldigheid en ervaring
Het kaal laten vreten van een veld werkt erg precies. Dat vraagt zorgvuldigheid, want er speelt van alles mee. Vorst? Laag gras? Allemaal van invloed op hun graasgedrag. De ene keer zijn ze woest dol op boompjes, maar slaat het weer om qua temperatuur of vochtigheid of veranderen er andere omstandigheden? Dan kan het zijn dat ze van de ene op de andere dag geen boompjes meer eten. Bij extreme droogte beschermen veel boompjes zichzelf tegen hitte. Dan krijg je zo´n laagje op het blad. Elzen, die hier van oudsher veel op Appel staan, maken hun bladen vettig als afweer tegen droogte. Dan eten de schapen ze niet meer.

We kunnen zien aan de schapen wanneer het klaar is op een veld. Dan moet je niet nog een dag langer blijven. Anders vreten ze dingen kapot die je niet wilt. En ze moeten geen honger hebben natuurlijk. We zijn doorgaans twee dagen op een veld, maar meestal een dag. Het is echt een kwestie van ervaring om al deze dingen te kunnen zien.

Verplaatsbare rasters
Niet alleen het grazen zelf, ook het klaarzetten van het grazen is een heel werk. Afhankelijk van hoe de schapen grazen, bezoeken we een gebied zo´n twee keer per seizoen. Voor elke nieuwe plek zetten we verplaatsbare rasters op. Dat opzetten en weer opruimen, gaat continu door, want elke nacht en elk weekend staat de kudde op een andere plek om overbegrazing, worminfectie en vermesting te voorkomen. Eerst maaien we een strook uit met de handbosmaaier. Daarna plaatsen we stroomnetten. Dan halen we de kudde op, waarbij we ook wegen oversteken en zet ik de stroom erop. Daarna breken we alles af op het veld waar we vandaan kwamen. Al met al kost dit opruimen en klaarzetten een dagdeel met twee man.

Gelukkig hebben we ook onze honden, drie Australian Kelpies, een Border Collie en een Duitse Herder. Die leiden we zelf op om ons te helpen bij het begeleiden van het grazen en het hoeden van de schapen.

Niet altijd zin
Als de kudde naar Appel komt, vervoeren we ze allemaal in vrachtwagens. Je moet ze dan op een punt krijgen waar je ze fatsoenlijk en veilig kunt inladen. Daar maak je weer een opvangvak met water en stroomvoorziening, wat je na de overplaatsing weer afbreekt. En die 250 schapen hebben natuurlijk niet altijd even veel zin om in de wagen te gaan. Het is een heel circus dat de hele dag kost. Het verplaatsen naar andere gebieden zoals het Leersumse Veld en Kwintelooijen gebeurt lopend.

's Winters worden onze schapen ingezet voor nabegrazing van weilanden bij boeren. Ze eten daar de graslanden kort, begrazen de kanten die niet gemaaid zijn en lopen de grond lekker aan. Daar krijg je een heel mooi weiland van, dus de boeren zijn er hartstikke blij mee.

 Klokjesgentiaan als graadmeter
Appel is echt een prachtig en verrassend gebied. Het is hier ook veel rustiger dan elders, wel zo praktisch en relaxed voor ons. Het gebied is ook in ontwikkeling. We zijn nog maar drie jaar bezig op deze heidestukken, maar de pijpenstro en boompjes gaan hard naar beneden en de beplanting en biodiversiteit zien we met sprongen vooruitgaan. Die wordt steeds diverser, daar letten wij continu op. We zien hagedissen, padden, kikkers en klokjesgentiaan op plekken waar ze voorheen niet stonden. Dat is een graadmeter. Als je dat soort bloemen in je veld krijgt, weet je dat je goed bezig bent. Dan heb je over een paar jaar ook andere bloemen, plantje en beestjes

De mooiste plek vind ik de plas bij het veldhuis bij de Nieuwe Voorthuizerweg. Als de zon goed staat en de schapen vreten en het gaat lekker, dan gaan we lekker op een heuveltje zitten en dom vogeltjes kijken. Heerlijk. We moeten met zijn allen echt verrekte zuinig zijn op deze gebieden. Het is heel bijzonder en heel breekbaar.”